Je hebt het vast en zeker zelf al eens ondervonden of gehoord op het nieuws: door te hoge concentraties aan fijn stof in de lucht heerst er smogalarm, waardoor automobilisten op autosnelwegen slechts nog 90 km/u mogen rijden om deze piekconcentraties opnieuw te doen dalen. In China lopen mensen rond met mondmaskers om geen fijn stof in te ademen. Maar wat is fijn stof nu precies? En waarom zijn hoge concentraties schadelijk voor de gezondheid? In dit artikel vertellen we je alles wat je moet weten over fijn stof!
Wat is fijn stof?
De term ‘fijn stof’ is eigenlijk een verzamelnaam die gebruikt wordt voor allerlei kleine, onzichtbare, zwevende deeltjes die aanwezig zijn in de lucht, zowel binnen- als buitenshuis. De deeltjes worden onderverdeeld in drie verschillende groepen naargelang hun grootte. De grootste deeltjes behoren tot de PM10-groep. Het gaat hierbij om deeltjes die tussen de 5 en 10 micrometer groot zijn. Deeltjes die tussen de 1 en 5 micrometer groot zijn, behoren tot de PM2,5-groep. Tot slot is er nog de PM0,1-groep, waartoe de allerkleinste deeltjes behoren. Als mens kunnen we amper vatten hoe klein deze deeltjes zijn. Even ter vergelijking: de diameter van een mensenhaar is gemiddeld zo’n 70 micrometer groot.
Waar komt fijn stof vandaan?
Oorzaken fijn stof buitenlucht
Zoals eerder vermeld, is fijn stof zowel binnen- als buitenshuis aanwezig. Het fijn stof dat aanwezig is in onze buitenlucht wordt vooral door de mens veroorzaakt. Het gaat bijvoorbeeld om roet dat wordt uitgestoten door de landbouwsector, auto-uitlaten, open haarden, sigaretten, elektriciteitscentrales, stookinstallaties of fabrieksschoorstenen. Ook bij de opslag en het transport van kolen, erts of graan komen er roetdeeltjes vrij. Slechts een klein deel van het fijn stof is afkomstig uit natuurlijke bronnen. Het gaat hierbij dan om zoutdeeltjes uit zeelucht, stof uit de Sahara, roet door vulkaanuitbarstingen of pollen, schimmels, virussen en bacteriën uit de natuur.
Oorzaken fijn stof binnenlucht
Het fijn stof dat aanwezig is binnenshuis is gedeeltelijk fijn stof uit de buitenlucht dat via openstaande ramen en deuren zijn weg naar binnen vindt. Daarnaast wordt een deel van het fijn stof ook binnen geproduceerd, denk maar aan stof afkomstig van kleren, dierlijke allergenen, haarspray, parfum of roetdeeltjes die ontstaan bij het koken. Net zoals buitenshuis is een klein deel ook afkomstig van schimmels, virussen en bacteriën, maar ook hier is vooral de mens de grote boosdoener.
Belangrijkste bronnen van fijn stof
De belangrijkste bronnen van fijn stof kunnen als volgt voorgesteld worden:
Bron: Infografiek fijn stof, Vlaamse Milieumaatschappij
Waarom is fijn stof zo gevaarlijk voor onze gezondheid?
Fijn stof vormt een risico voor ons welzijn omdat de deeltjes enorm klein zijn (in sommige gevallen zelfs kleiner dan 2,5 micrometer). Deeltjes die groter zijn dan 10 micrometer worden vastgehouden in onze neus en keel en worden vervolgens uitgescheiden via slijmvlies. Bij kleinere deeltjes is dit echter niet het geval, waardoor ze tot diep in onze longen kunnen doordringen en daar heel wat blijvende schade kunnen aanrichten.
De gevolgen van fijn stof voor onze gezondheid
Zowel op lange als op korte termijn lijdt onze gezondheid onder de schadelijke uitwerkingen van fijn stof. Zo stijgt het aantal luchtwegklachten tijdens periodes met hoge concentraties aan fijn stof sterk. Ook de symptomen van luchtweginfecties en astma worden erger. Zo kan het zijn dat mensen meer moeten hoesten en dat ze genoodzaakt zijn meer geneesmiddelen te slikken om de symptomen enigszins onder controle te houden.
Wanneer je langdurig blootgesteld wordt aan hoge concentraties van fijn stof, stijgt de kans op chronische luchtwegenaandoening en vermindert de werking van onze longen. Wetenschappers zijn er nog niet helemaal over uit hoe dit precies gebeurt, maar ze vermoeden dat de kleine deeltjes ontstekingsreacties veroorzaken in onze longen, waardoor de opname van zuurstof moeilijker verloopt. Deze ontstekingsreacties zijn ook zeer schadelijk voor het hart. Bovendien bevat fijn stof ook kankerverwekkende stoffen, en kan het bloedvaten doen dichtslibben, waardoor hartaanvallen veroorzaakt worden.
Fijn stof heeft dus heel wat schadelijke gevolgen, waardoor onze levenskwaliteit over het algemeen naar beneden wordt getrokken. Zo schat Milieurapport Vlaanderen dat elke inwoner in Vlaanderen gemiddeld één gezond levensjaar verliest door de gevolgen van fijn stof. Het is wel zo dat niet iedereen even kwetsbaar is voor deze schadelijke deeltjes. Vooral oudere mensen of mensen met hart-, vaat- of longaandoeningen zijn kwetsbaarder.
Fijn stof kaart
Op de kaarten hieronder zijn de jaargemiddeldes voor PM10 en PM2,5 te zien.
Kaart PM10-jaargemiddelde in Vlaanderen, bron: Vlaamse Milieumaatschappij
Kaart PM2,5-jaargemiddelde in Vlaanderen, bron: Vlaamse Milieumaatschappij
De Europese Unie definieerde voor PM10 een grenswaarde van (gemiddeld) 40 µg/m³ per jaar. Voor PM2,5 is dat 25 µg/m³ per jaar (en 20 µg/m³ per jaar vanaf 2020). De Europese grenswaarden zijn wettelijk bindend.
In 2017 haalden we zowel de jaargrenswaarde als daggrenswaarde voor PM10. Ook voor PM2,5 haalden alle meetplaatsen de jaargrenswaarde. De concentraties van fijn stof zijn het hoogst in de omgeving van Gent en Antwerpen. De provincie Limburg is de regio met de laagste fijnstofconcentraties.
Wat doen tegen fijn stof?
Fijn stof is een mondiaal probleem dat enkel kan worden beperkt als zo veel mogelijk landen maatregelen nemen. Daarom is het belangrijk dat iedereen zijn steentje bijdraagt, hoe weinig en onbenullig dit misschien ook mag lijken.
Zelf kan je je eigen productie van fijn stof beperken door minder met de auto te rijden en je open haard zo weinig mogelijk aan te steken. Ook de Europese Unie en de Wereldgezondheidsorganisatie proberen de productie van fijn stof te beperken. Dat doen ze door bepaalde grenswaarden en alarmdrempels voor fijn stofconcentraties vast te leggen. Zodra deze drempels overschreden worden, gaan maatregelen van kracht om de duur van de overschrijding zo veel mogelijk te beperken.
Naast de productie van fijn stof beperken, kan je ook blootstelling eraan zo veel mogelijk vermijden. Onzet tips:
- Probeer je huis regelmatig te verluchten. Indien je langs een drukke weg woont, verlucht je best de zijde van je woning waar het minst verkeer komt, of wacht je tot de spits voorbij is.
- Laat je auto nooit draaien in de garage en zorg ervoor dat de garage goed afgesloten is van de rest van de woning.
- Vermijd roken in huis.
- Een luchtreiniger, zoals de Dyson Pure Cool, kan je eveneens helpen om de kleine, schadelijke deeltjes te detecteren en vangen.
Buitenshuis is het moeilijker om aan blootstelling van fijn stof te ontkomen, al kan je bijvoorbeeld wel landweggetjes nemen in plaats van drukke wegen wanneer je je moet verplaatsen. Indien er smogalarm geldt, is het voor oude mensen, baby’s en mensen met luchtwegaandoeningen sowieso aangewezen om binnen te blijven.
