Wanneer van mensen iets wordt geëist waaraan ze niet kunnen, willen of mogen voldoen, spreekt men van stress. Er ontstaat dus een kloof tussen de eisen van de omgeving en de mogelijkheden van het individu.
Het begrip stress, geïntroduceerd door Hans Selye
Het was de Canadees Hans Selye die zorgde voor de introductie van het begrip stress in de geneeskunde en de biologie en later ook in het algemeen taalgebruik.
Hans Selye (1907-1982) was een arts en endocrinoloog die reeds in de jaren vijftig een theorie over de impact van stress op ons leven ontwikkelde. Hij introduceerde de term G.A.S. (General Adaptation Syndrome), beter bekend als het stress-syndroom. Het is een naam voor het aanpassingsproces dat ons lichaam inzet wanneer het geconfronteerd wordt met stress.
In zijn theorie beschrijft hij de reacties die ontstaan onder invloed van stressfactoren die door ons organisme als vijandig of storend waargenomen worden. We dienen deze factoren zeer ruim te nemen: tijd- of prestatiedruk, ruzie, financiële onzekerheden, een tekort aan voedingstoffen, een zware lichaamstraining, een operatie, een injectie, een verhuis, een chronische ziekte etc. Kortom: alles wat op de een of andere manier aanpassing vraagt op psychisch, fysisch of spiritueel niveau.
Drie fasen van aanpassing aan stress in de G.A.S.
In de G.A.S. worden drie fasen van aanpassing aan stress onderscheiden.
1. De acute alarmfase:
Onder invloed van stress scheiden bepaalde delen in onze hersenen stoffen af, die onze bijnieren aanzetten tot het lozen van stresshormonen (o.a. adrenaline) in ons bloed. Bij acuut gevaar zet dit ons aan tot bliksemsnelle reacties en reflexen om het gevaar af te weren en zo te overleven. Stress is dus de motor van ons voortbestaan en onze evolutie.
Henry Laborit (1914-1995) onderscheidt in deze fase drie mogelijke overlevingsreacties: vechten, vluchten of verlamming (ook wel gekend als fight, flight of freeze response). De ontlading van adrenaline zorgt voor een versnelde ademhaling en hartslag, een daling van de lichaamstemperatuur en een hoge bloeddruk. Dit verhoogt de bloedstroom naar de bloedvaten van de hersenen en de lichaamsspieren.
Geen enkel organisme kan deze staat van alarm op lange termijn volhouden. Als de dreiging aanhoudt, dan volgt de tweede aanpassingsfase.
2. De weerstandsfase:
Het organisme bouwt nu een weerstand op tegen de aanhoudende stress. Een duidelijk voorbeeld van dergelijke stressfactoren zien we in landen waar er een continue sfeer van terreur hangt (verzetsstrijders, guerrillero’s, terroristen). Maar ook in minder extreme situaties, zoals een manipulatieve werkgever, een verraderlijke collega, een verbaal agressieve partner of een voortdurende angst voor mogelijke natuurrampen… Door die sfeer van spanningen en dreigingen komt het organisme dat zich niet kan of wil aanpassen in een staat van continue weerstand.
Onderzoekers ontdekten dat bij aanhoudende psychische stress, waarbij er geen oplossing of aanpassing mogelijk is, of bij een traumatische shock, waarbij alle hulpbronnen ontbreken om het conflict op te vangen, de hersenen als laatste redmiddel een ziekte in gang zetten. Er wordt moeheid veroorzaakt en een burn-out ligt op de loer.
3. De uitputtingsfase:
Indien een levend wezen ondanks stress en ziekte zijn weerstand niet kan overstijgen en geen tijdelijke, praktische of nieuwe, evolutiegerichte oplossing kan vinden, zal zijn organisme blijven strijden tot het ten slotte van uitputting sterft. Zijn dood zal ten onrechte aan de stress en zijn ziekte toegeschreven worden, maar de ware oorzaak is dat hij er niet in geslaagd is om de nodige veranderingen en aanpassingen te volbrengen in de omgeving.
Om te overleven moet een organisme zich immers voortdurend aanpassen aan veranderingen in de omgeving. Hierdoor ontwikkelde het in de loop van de evolutie nieuwe hersendelen met nieuwe lichaamsstructuren.
Stress als motor van de evolutie
Met stress is immers niets mis. Reeds Darwin merkte op dat stress de motor vormde van de evolutie.
Dankzij stress passen mensen en dieren zich aan aaneen steeds veranderende omgeving. Ze krijgen meer inzicht en zien de mogelijkheden zich aan een nieuwe omgeving aan te passen.
Maar gevaar wanneer ontspanning en herstel niet volgt
Iedereen beleeft stress. Dat hoort bij het leven. Maar wanneer de stress te lang aanhoudt, ben je op weg naar een burn-out.
In het begin kun je vage klachten ervaren zoals hoofdpijn, spierpijn, spanning in de borststreek, moeilijk ademen, maagdarmklachten en allerlei vervelende kwaaltjes. Als deze fase van stress niet gevolgd wordt door ontspanning of rust kan de patiënt terecht komen in een chronische stresssituatie en dat is veel bedreigender.
Let dus op wanneer herstel en ontspanning niet komt. Dan stapelt de stress zich geleidelijk aan op. Geleidelijk ontstaan er zware problemen. En zo rolt men, soms na jaren, in een burn-out. De energievoorraden in lichaam en geest zijn uitgeput.
Preventie van burn-out
Een burn-out is een energieziekte die men beter kan voorkomen. Eenmaal men de symptomen van een burn-out ervaart, is men immers meestal lange tijd werkonbekwaam. Daarom zien we de laatste jaren een gestage toename van het absenteïsme. En dat is niet zozeer te wijten aan een toename van het aantal gevallen, maar wel aan de lange duur van psychische ziektes.
Om een burn-out te voorkomen moeten we dus:
- Zorgen voor een goede energiebalans.
- Zorgen voor een goed sociaal netwerk.
- De waarschuwingssignalen leren herkennen.
Signalen van te veel stress
Lichamelijke stresssymptomen
• hoofdpijn en migraine
• slaapproblemen
• wazig zicht
• duizeligheid en oorsuizen
• pijnlijke hals- en nekspieren
• rugklachten
• beklemmend gevoel in de borststreek
• hartkloppingen
• pijn in de hartstreek
• maagpijn
• maagzuur
• darmkrampen en buikpijn
• slechte darmwerking met diarree of constipatie
Dit is de zogenoemde psychosomatiek. Toch is het belangrijk om de klachten bij te houden en te kijken of er geen toename is.
Emotionele klachten
• prikkelbaarheid en agressie
• agressie en woede, passieve agressie
• neiging tot huilen
• emotionele labiliteit: gevoel door emoties overspoeld te worden
• nervositeit, gejaagd zijn
Mentale en verstandelijke stressklachten
• verstrooidheid
• vlug vergeten
• veel piekeren
• concentratieproblemen
• geheugenverlies
• niet meer kunnen beslissen
Gedragsveranderingen en attitudewijzigingen
• alcoholmisbruik, veel roken of suikergebruik
• ongezond te eten
• afname van arbeidsmotivatie
• gebrek aan creativiteit en doorzettingsvermogen
• sociale isolatie
• cynische en negatieve houding ten opzichte van werk, collega’s en
vrienden
• concentratiestoornis
• administratief gedrag met onnodige controles
In een volgend artikel zullen we ingaan op het ontstaan van burn-out en de aanpak.
Dr. Swinnen is arts, licentiaat in de verzekeringsgeneeskunde en statisticus. Hij werkte ruim tien jaar als verzekeringsgeneesheer, waar hij veelvuldig geconfronteerd werd met de gevolgen van toenemende stress in bedrijven. Ondertussen is hij reeds meer dan twintig jaar bedrijfconsulent en coach in verband met stress, emoties en geluk. Hij heeft een passie voor de impact van emoties op het functioneren van mensen.
Op 22 april vind jij zijn nieuwste boek Waarom wij vreemdgaan en parachutespringen – Ons onbegrijpelijke brein in de boekhandel.
Op 4 oktober 2018 organiseert dr. Luc Swinnen ook het congres Brein, Branie en Burn-Out. Zin om erbij te zijn? Tot 30 juni kan je tickets kopen aan het early bird-tarief, namelijk €315 (excl. BTW). Mail voor praktische informatie eddy [punt] vandenbriele [at] telenet [punt] be.
Bekijk voor meer info over Dr. Swinnen, workshops en open trainingen zeker ook zijn website www.stressmanagement.be.
