Het eerste land waar euthanasie gelegaliseerd werd, was Nederland. De wet waarin de legalisatie werd vastgelegd, de ‘Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding’, werd aangenomen op 12 april 2001 en ging van kracht op 1 april 2002. Even was Nederland daarmee het enige land waar euthanasie legaal was, het enige land waar mensen (mits handelend volgens deze wet) zelf mogen bepalen over het tijdstip van hun levenseinde. Al snel kwam er echter verandering in de uitzonderlijkheid van Nederland. Ook België nam in datzelfde jaar (2002, op 28 mei om precies te zijn) onder de paarsgroene Regering-Verhofstadt I een dergelijke wet aan. Deze wet heet de ‘Wet betreffende de euthanasie’.
In dit artikel bespreken we deze wet die nog steeds van kracht is in België, de ‘Wet betreffende de euthanasie’ dus. Daarmee gaan ook direct in op het algehele beleid in België wat zelfdoding betreft. Op deze manier proberen we een volledig beeld te scheppen van euthanasie in België.
Euthanasie op basis van een wilsverklaring
In het wetsartikel gaat het vooral over euthanasie op basis van een wilsverklaring en alle voorwaarden die daar aan vasthangen. Met het opstellen van een wilsverklaring wordt bedoeld dat iemand, op het moment dat hij of zij nog wilsbekwaam is, schriftelijk laat vaststellen dat in bepaalde situaties in de toekomst, waarbij hij of zij niet meer wilsbekwaam is en zijn of haar behoefte uit kan drukken, het leven stopgezet mag worden of de medische instandhouding van dat leven afgekapt mag worden. Dit kan hij of zij om verschillende redenen doen, bijvoorbeeld omdat de desbetreffende persoon niet nog jarenlang als een ‘kasplantje’ wil leven. Het opstellen van een wilsverklaring, of althans het naleven van een wilsverklaring, gebeurt alleen als er aan allerlei verschillende regels wordt voldaan. Dit heeft natuurlijk als doel om te voorkomen dat iemand gedood wordt omdat gedacht wordt dat dit zijn wil is, zonder dat dit daadwerkelijk het geval is.
Dit zijn de voorwaarden waaraan voldaan moet worden, wil een wilsverklaring als geldig verklaard worden:
- Het verzoek moet opgesteld zijn aan de hand van een wettelijk voorgeschreven modelformulier.
- Tussen de opstelling van het formulier en het niet meer wilsbekwaam zijn moet minstens vijf jaar tijd zitten.
- Het verzoek moet opgesteld zijn in het bijzijn van minstens twee meerderjarigen, van wie er minstens één geen voordeel (in materiele zin) heeft aan het overlijden van de desbetreffende persoon.
Een ander belangrijk punt wat betreft de wilsverklaring omtrent euthanasie is dat de patiënt de wilsverklaring uiteraard ten alle tijden weer in kan trekken, als hij of zij van gedachten is veranderd. Op die manier wordt voorkomen dat een persoon tegen zijn wil in om het leven gebracht wordt. Daarnaast moet er, voordat het verzoek ingewilligd wordt, ook nog altijd aan bepaalde voorwaarden voldaan worden. Daar komen we zo meteen echter nog op terug.
Rechtstreeks verzoek tot euthanasie
Een belangrijk onderdeel van de ‘Wet betreffende de euthanasie’ is dus het stuk over de wilsverklaring. Echter is dit niet het enige waar de wet uit bestaat. Je kunt namelijk ook in het geval je nog wel wilsbekwaam bent een verzoek indienen tot euthanasie. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer er sprake is van ondragelijke pijn. Ook hier is het verplicht om dit alles schriftelijk af te handelen. Er moet dus een datum en handtekening (van de patiënt) bij het verzoek geplaatst worden. In sommige gevallen is dit voor de patiënt onmogelijk. Als dat zo is, dan mag een derde de handtekening (met een arts als getuige) zetten.
Voorwaarden & Plichten
Zoals we al opmerkten, zijn er verschillenden voorwaarden verbonden aan zelfdoding. Deze voorwaarden hebben verschillende doelen, waarbij morele overtuigingen en de autonomie van de patiënt van groot belang zijn. Dit zijn die voorwaarden:
- Het verzoek tot zelfdoding komt puur voort uit de wil van de patiënt zelf, niet uit druk van buitenaf.
- De medische situatie waarin de patiënt verkeert, is uitzichtloos.
- De patiënt heeft psychische of fysieke klachten van dien aard dat ze als ondragelijk ervaren worden, zonder dat er hoop is op verbetering.
- Deze klachten komen voort uit een ernstige en ongeneeslijke aandoening, die veroorzaakt is door ziekte of een ongeluk.
- De patiënt is wilsbekwaam en meerderjarig, of minderjarig maar oordeelsbekwaam (een (kinder)psycholoog –of psychiater kan hier over oordelen).
Naast bepaalde voorwaarden waar aan voldaan moet worden door de patiënt, moet de uitvoerende arts ook bepaalde plichten naleven, voordat de euthanasie uitgevoerd kan worden. Dit zijn daar enkele van:
- De arts moet de patiënt uitvoerig inlichten over diens medische situatie.
- (nogmaals) Uitzoeken of het leed van de patiënt daadwerkelijk niet te bestrijden is.
- De arts moet advies vragen bij een tweede arts en (in sommige gevallen) bij een derde.
- Het verzoek bespreken met de naasten van de arts, als wel met het verpleegteam dat regelmatig contact met hem of haar heeft.
